καληδόνια ορεογένεση

Η πρώτη από τις μεγάλες αναταραχές που επέδρασαν στον φλοιό της Γης κατά τη διάρκεια του παλαιοζωικού αιώνα και προκάλεσαν την πτύχωση των πετρωμάτων και τη γένεση σημαντικών ορεινών αλυσίδων, ιδιαίτερα στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Το φαινόμενο αυτό άρχισε στα μέσα της περιόδου του σιλουρίου και εκδηλώθηκε σε όλη του την ένταση στις αρχές της επόμενης περιόδου, του δεβονίου, οπότε και άρχισε να υποχωρεί. Η κ.ο. χωρίζεται σε δύο φάσεις: την παλαιοκαληδόνια ή τακονική πτύχωση, που τοποθετείται μεταξύ ορδοβισίου και γοτλανδίου (δηλαδή μέσα σιλουρίου) και τη νεοκαληδόνια πτύχωση. Η τελευταία εμφανίζεται με δύο υποφάσεις: την αρδενική, στο τέλος του σιλουρίου (μεταξύ λουδλωίου και δαουντονίου) και την ερική, που παρατηρήθηκε στη βάση του δεβονίου (μεταξύ δαουντονίου και παλαιού) στη Σκανδιναβία και διασχίζοντας την Αρκτική περιοχή έως τη Γροιλανδία, ανέδειξε τα μεγαλύτερα ανάγλυφα του ορεογενετικού αυτού κύκλου. Η μεγάλη ήπειρος, που σχηματίστηκε στη βόρεια και βορειοδυτική Ευρώπη ως συνέπεια της καληδόνιας πτύχωσης, ονομάστηκε βορειοατλαντική. Στην κεντρική Ευρώπη γεννήθηκαν επίσης ορεινά ανάγλυφα, ενώ γενικά στη νότια Ευρώπη δεν υπάρχουν ενδείξεις των πτυχώσεων αυτών, δηλαδή δεν παρατηρείται ασυμφωνία μεταξύ των στρωμάτων του κατώτερου και ανώτερου σιλουρίου ούτε μεταξύ του σιλουρίου και του δεβονίου. Ασυμφωνία των στρωμάτων αυτών παρατηρείται επίσης στη Σιβηρία, στη Σαρδηνία και στη βόρεια Αφρική, στην Ασία, στην Αυστραλία και στη Βόρεια Αμερική, όπου μάλιστα έδρασε η τακονική πτύχωση, που πήρε την ονομασία της από τα Τακονικά όρη. Οι ορεογενετικές αυτές δράσεις άσκησαν σημαντική επίδραση στην εξάπλωση των θαλάσσιων περιοχών, που περιορίστηκαν αισθητά σε σύγκριση με τις εκτεταμένες θάλασσες του καμβρίου και του σιλουρίου. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα, περιορισμένη στις αρχές του παλαιοζωικού, εκδηλώθηκε με έντονη βιαιότητα, ως επακόλουθο των αναταραχών αυτών του φλοιού της Γης· μεγάλες ποσότητες λάβας εκχύθηκαν και το υδαρές μάγμα, όταν δεν ήταν δυνατόν να βρει διέξοδο προς την επιφάνεια, ωθείτο στις κοιλότητες των πετρωμάτων, σχηματίζοντας πυριγενή πετρώματα διείσδυσης, μέσα στις οροσειρές που δημιουργήθηκαν τότε. Τα προϊόντα της ηφαιστειότητας αυτής είναι κυρίως γρανίτες, συηνίτες και ανδεσίτες, βασάλτες. Κατά τη διάρκεια των εντονότερων εκρηκτικών φάσεων έγιναν μεγάλες εκτινάξεις ηφαιστειακών τόφων, που απλώθηκαν σε τεράστιες εκτάσεις. Οι περιοχές όπου εκδηλώθηκε εντονότερη ηφαιστειακή δραστηριότητα είναι κυρίως οι βρετανικές νήσοι, η κεντρική Ευρώπη και η ανατολική Αυστραλία.